Dom Urodzenia Fryderyka Chopina
Dom Urodzenia Fryderyka Chopina – muzeum biograficzne Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli , w skład którego wchodzą oficyna (tzw. dworek) oraz 7-hektarowy park krajobrazowy nad rzeką Utratą.
Historia Żelazowej Woli
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1579 z akt grodzkich, gdzie jako właścicieli Żelazowej Woli wymieniono Mikołaja i Piotra Żelazów. Pod koniec XVIII w. właścicielem był Piotr Łuszczewski, a następnie rodzina Paprockich. Domów mieszkalnych było wówczas 9.
Na przełomie XVIII i XIX w. wieś została odkupiona od Paprockich przez zubożałą rodzinę hrabiów Skarbków. Kacper i Ludwika Skarbkowie zamieszkali we dworze z dwiema oficynami (obecny „dworek” to dawna wschodnia oficyna). Guwernerem ich dzieci był Mikołaj Chopin, który w 1806 poślubił Justynę z Krzyżanowskich, krewną gospodarzy, zajmującą się zarządzaniem domem. Ich trzy córki – zarówno starsza, Ludwika Marianna, jak i dwie młodsze, Justyna Izabela i Emilia – urodziły się w Warszawie.1 marca (lub 22 lutego) 1810 roku we wsi urodził się Fryderyk jako drugie dziecko Chopinów. Jego pobyt w Żelazowej Woli nie trwał długo, bowiem już na jesieni Chopinowie przenieśli się do Warszawy, ale młody Fryderyk odwiedzał później Skarbków w wakacje i przy okazji świąt rodzinnych. W 1812 dwór Skarbków spłonął, ale obydwie oficyny ocalały.
Podczas wizyt kompozytora w majątku Skarbków fortepian wynoszono do ogrodu, gdzie pod lipami Fryderyk dawał koncerty. Zgromadzeni goście i rodzina nie byli jedynymi słuchaczami – dźwięki fortepianu przyciągały mieszkańców pobliskich wsi (jak wspominał Antoni Krysiak, chłop z Żelazowej Woli i rówieśnik Fryderyka Chopina). Latem 1830 Fryderyk Chopin przyjechał do Żelazowej Woli, gdzie cała rodzina Chopinów przebywała na letnim wypoczynku. Wówczas kompozytor był tu po raz ostatni. W 1834 Michał Skarbek popełnił samobójstwo, a jego rodzina odsprzedała Żelazową Wolę Szubertom. W 1840 dziedzicem Żelazowej Woli stał się baron Eugehard, a wkrótce później rodzina Peszlów. Kolejnym właścicielem w latach 1859–1879 był Adam Towiański. W skład dóbr wchodziły folwarki w Mokasie i Żelazowej Woli oraz wsie Żelazowa Wola, Chodakówek, Budy Żelazowskie i Towiany (obecnie część wsi Mokas). W samej Żelazowej Woli znajdowało się 11 budynków murowanych, 12 drewnianych oraz młyn wodny. Od 1879 dwór pozostawał w rękach Aleksandra Pawłowskiego, który w miejscu urodzenia Chopina urządził magazyn gospodarczy.
